Cukrzyca – czym jest, jakie są jej oznaki i jak ją rozpoznać?

Cukrzyca- jaka jest jej definicja?

Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (wysokimi stężeniami glukozy we krwi) wynikającą z nieprawidłowego wydzielania i/lub działania insuliny.

Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza naczyń krwionośnych, serca, oczu, nerek, nerwów. [1]

Insulina jest to hormon wydzielany przez trzustkę, który jest odpowiedzialny za utrzymanie normoglikemii (prawidłowego stężenia glukozy w organizmie).

Glukoza zewnątrzpochodna (pochodząca z pożywienia) i wewnątrzpochodna (wytwarzana w wątrobie i nerkach) jest w stanie odżywić każdą komórkę naszego organizmu, ale wyłącznie przy udziale insuliny. W sytuacji, kiedy insuliny brakuje albo działa nieprawidłowo, powstaje zjawisko niedożywienia organizmu pomimo nadmiaru glukozy we krwi. Długotrwała hiperglikemia doprowadza do uszkodzenia wewnętrznych narządów organizmu człowieka.

Rozpoznawanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej wg Zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2021 r.[2]

Stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej oznaczonej w laboratorium Wartość HbA1c oznaczona w laboratorium metodą certyfikowaną w NGSP
Glikemia przygodna – oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatnio spożytego posiłku Glikemia na czczo – oznaczona w próbce krwi pobranej 8-14 godzin od ostatniego posiłku Glikemia w 120 min. doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) według WHO
≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) -> cukrzyca*(gdy występują objawy hiperglikemii, jak wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie 70-99 mg/dl (3,9-55 mmol/l) -> prawidłowa glikemia na czczo (NFG) < 140-199 mg/dl (7,8-11,1 mmol/l) -> nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT)
100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l) -> nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG) ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) -> cukrzyca* ≥ 6,5% (48 mmol/l) -> cukrzyca*

 

*Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie nieprawidłowości w sposób opisany w tekście. Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie jednej z nieprawidłowości, z wyjątkiem glikemii na czczo, gdy wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń; przy oznaczaniu glikemii należy uwzględnić ewentualny wpływ czynników niezwiązanych z wykonywaniem badania (pora ostatnio spożytego posiłku, wysiłek fizyczny, pora dnia).

Ważne!

Doustny test tolerancji glukozy powinien być przeprowadzony w laboratorium, w godzinach porannych bez wcześniejszego ograniczania spożycia węglowodanów, po przespanej nocy i bez wcześniejszego dużego wysiłku fizycznego.

Leczenie cukrzycy składa się z:

  • właściwej samokontroli i samoopieki
  • prawidłowego sposobu odżywiania opartego o zasady zdrowego żywienia
  • aktywności fizycznej dostosowanej do indywidualnych możliwości
  • należytej farmakoterapii (leki doustne, insulinoterapia) ustalonej przez lekarza prowadzącego

Samokontrola i samoopieka to ogół decyzji i czynności, które osoba chorująca na cukrzycę podejmuje każdego dnia, by kontrolować stan swojego zdrowia, skuteczność leczenia, a tym samym mieć wpływ na przebieg i rokowanie choroby.

Prawidłowo prowadzona samokontrola pozwala na zrozumienie jak odżywianie, aktywność fizyczna, farmakoterapia, stres, dodatkowe choroby i inne sytuacje wpływają na poziom glikemii. Regularna kontrola zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycy oraz poprawia kontakt pacjenta z lekarzem prowadzącym i edukatorem ds. diabetologii/ pielęgniarką.

Składowe samokontroli i samoopieki:

Monitorowanie glikemii – samodzielne monitorowanie glikemii przy użyciu osobistego glukometru zgodnie ze wskazaniami

Pomiary antropometryczne – systematyczne pomiary antropometryczne (masy ciała, obwodu brzucha, bioder)

Pomiary RR – regularne dokonywanie pomiaru ciśnienia tętniczego krwi

Pielęgnacja stóp– prawidłowa pielęgnacja i oględziny stóp

Farmakoterapia– regularne przyjmowanie leków doustnych i/lub insuliny

Odżywianie – odżywianie oparte na zasadach zdrowego żywienia

Prawidłowe nawodnienie – systematyczne i prawidłowe nawodnienie organizmu

Aktywność fizyczna – aktywność fizyczna dostosowana do indywidualnych możliwości i potrzeb

Dzienniczek samokontroli – prowadzony w wersji papierowej lub elektronicznej (z wykorzystaniem aplikacji mobilnych, np. Istel Health)

Samodzielna interpretacja wyników pomiarów glikemii – umożliwia podejmowanie decyzji o modyfikacji leczenia

Samodzielne monitorowanie glikemii w cukrzycy:

  • Zestaw do badania glikemii za pomocą glukometru
  • Obsługa glukometru i nakłuwacza
  • Przygotowanie się do pomiaru glikemii
  • Właściwe przeprowadzenie pomiaru glikemii
  • Analiza wartości dokonanych pomiarów glikemii
  • Czynniki wpływające na poprawę glikemii

Dlaczego poziom cukru we krwi należy badać w domu? Czy nie wystarczy przychodzenie raz dziennie do gabinetu pielęgniarki w celu dokonania pomiaru?

Poziom glikemii zmienia się w każdej chwili życia człowieka. Czasami poziomy cukru są wysokie, a czasami za niskie. Nie można wcześniej ustalić, kiedy to nastąpi. Nie można z góry założyć, że dzisiaj nie pojawią się niedocukrzenia, na które należy reagować natychmiast. Ponadto częsta kontrola glikemii umożliwia świadome ustalanie posiłków i aktywności fizycznej. Diabetycy, którzy samodzielnie ustalają dawkę insuliny podawaną przed spożyciem posiłku, wykonują to również na podstawie wyniku pomiaru glikemii.

Czego potrzebuje Pacjent do zbadania glikemii za pomocą glukometru?

  • glukometru
  • pasków testowych dedykowanych do konkretnego modelu glukometru
  • nakłuwacza
  • lancetu
  • źródła bieżącej wody
  • ręcznika lub chusteczek higienicznych
  • gazików jednorazowego użycia
  • pojemnika na skażony materiał
  • dzienniczka samokontroli lub mobilnej aplikacji

Pamiętaj, aby nie pożyczać swojego zestawu do pomiaru glikemii nawet członkom rodziny. Służy on do osobistego użycia, ponieważ praca na nim związana jest z bezpośrednim kontaktem z krwią. To naraża na przenoszenie różnych chorób.

Jaki glukometr wybrać?

Glukometr powinien być dopasowany do potrzeb pacjenta.  Jeżeli np. osoba chorująca na cukrzycę ma osłabiony wzrok, to ekran glukometru i litery na nim muszą być na tyle duże, aby były wyraźnie widoczne. Należy sprawdzić jak urządzenie układa się w dłoni i czy przyciski nie są zbyt małe. Dodatkowe funkcje w glukometrze powinny być pomocne i mają za zadanie ułatwić obsługę. Czasami wielkość glukometru stanowi podstawową zaletę. Zawsze glukometr należy dobierać indywidualnie.

Co trzeba wiedzieć o paskach testowych?

  • należy kontrolować ich termin ważności
  • są jednorazowego użycia
  • należy je przechowywać szczelnie zamknięte w oryginalnym opakowaniu
  • zużyte stanowią materiał skażony
  • nie można narażać ich na światło słoneczne
  • należy kupować paski testowe dedykowane dla konkretnego glukometru

Co warto wiedzieć o nakłuwaczu?

  • to automatyczne urządzenie do nakłuwania palca
  • jest dopasowany tylko do konkretnych lancetów
  • umożliwia regulację nakłucia
  • jest wielokrotnego i tylko osobistego użycia

Nie należy dokonywać nakłucia samą igłą, bez wykorzystania nakłuwacza. Nie jest to bezpieczne, istnieje ponadto ryzyko zbyt głębokiego nakłucia. Nakłuwacz umożliwia ustawienie głębokości nakłucia oraz zmniejsza ryzyko zanieczyszczenia ostrza. Dodatkowo, uzyskanie kropli krwi do pomiaru glikemii jest bardziej komfortowe.

Należy również pamiętać o regularnej wymianie lancetu, który służy do jednorazowego użycia. Ostrza są bardzo cienkie i ostre po to, aby nakłucie było jak najmniej bolesne. Jednak po kilkukrotnym użyciu dochodzi do ich uszkodzenia i tracą w/w cechy. Wówczas proces ten naraża na odczuwanie nasilonych dolegliwości bólowych. Po nakłuciu lancet jest już zanieczyszczony, stanowi materiał skażony i kolejne jego użycie może spowodować stan zapalny.

Przygotowanie się do pomiaru glikemii

Aby prawidłowo dokonać pomiaru glikemii należy skompletować niezbędny zestaw, który jest opisany powyżej oraz zapewnić sobie odpowiednie warunki pamiętając, że zostanie przerwana tkanka (co powoduje ryzyko zakażenia). Nie należy narażać innych osób na ewentualne ryzyko zakłucia się używanym lancetem i kontakt z krwią. Pomiary glikemii powinny być wykonywane w odpowiednim czasie w stosunku do spożywania posiłków, zgodnie z zaleceniami lekarza lub edukatora ds. diabetologii i w zależności od typu cukrzycy i sposobu leczenia.

Przed dokonaniem pierwszego pomiaru należy w glukometrze ustawić datę, zgodnie z informacją umieszczoną w instrukcji obsługi.

Właściwe przeprowadzenie pomiaru glikemii:

  1. Staranne umycie i osuszenie rąk

Należy pamiętać, że przed pomiarem glikemii miejsca nakłucia nie należy dezynfekować. Nawet jeśli uważamy, że ręce są czyste, należy je zawsze umyć pod bieżącą, ciepłą wodą, używając do tego mydła. Podczas mycia opuszki palców należy masować, aby usprawnić przepływ krwi, co umożliwi uzyskanie prawidłowej kropli. Następnie dłonie powinny być dokładnie osuszone. Kropla krwi nie powinna spływać z wodą, ani być przez nią rozcieńczana.

  1. Przygotowanie nakłuwacza

Do nakłuwacza należy włożyć jednorazowy lancet, ustawić głębokość nakłucia i przygotować urządzenie w pozycji gotowej do nakłucia (naciągnięcie przycisku napinającego).

  1. Wsunięcie paska testowego do glukometru

Do portu paska testowego znajdującego się na glukometrze należy włożyć pasek testowy zgodnie z informacją zawartą w instrukcji obsługi glukometru. W taki sposób uruchamia się glukometr. Na ekranie urządzenia pojawi się informacja o gotowości glukometru do użycia. Po wyjęciu paska testowego z opakowania zbiorczego należy go szczelnie zamknąć. Niektóre typy glukometrów wymagają wcześniejszego włączenia odpowiedniego przycisku.

  1. Nakłucie palca

Po dokonaniu wyboru palca, który zostanie nakłuty, należy go wymasować ruchem od nasady do opuszki palca, aby zapewnić uzyskanie odpowiedniej kropli krwi. Nie należy nakłuwać kciuka i palca wskazującego (ze względu na to, że używamy ich do chwytania). Dociskając nakłuwacz do bocznej części opuszki palca należy nakłuć palec.

  1. Uzyskanie kropli krwi

Po odpowiednim przygotowaniu opuszki i nakłuciu, powinna samoczynnie pojawić się okrągła kropla krwi (dopuszczalne jest jedno naciśnięcie palca w celu uzyskania kropli krwi). Jeżeli kropla krwi jest za mała lub się rozmazuje, należy przetrzeć miejsce nakłucia suchym gazikiem i uzyskać następną kroplę krwi nakłuwając nowe miejsce.

  1. Nanoszenie próbki krwi

Nakłuty palec powinien pozostać nieruchomy. Drugą dłonią należy przenieść glukometr, w którym umieszczony jest pasek. Zbliż krawędź paska do kropli krwi. Pozwól, aby została pobrana odpowiednia ilość krwi, która napełni okno kontrolne w całości (krew zostanie zassana automatycznie po przyłożeniu paska testowego do kropli krwi).

  1. Wykonanie pomiaru

Całkowite wypełnienie okna kontrolnego paska testowego uruchomi odliczanie glukometru. W tej sytuacji należy odsunąć pasek od kropli krwi. Po chwili na ekranie glukometru wyświetli się wynik pomiaru poziomu glukozy twe krwi, który zostanie zapisany w pamięci urządzenia.

  1. Odnotowanie wyniku pomiaru poziomu glukozy we krwi

Uzyskaną wartość należy odnotować w elektronicznym lub papierowym dzienniczku samokontroli

  1. Niezbędne czynności po dokonaniu pomiaru glikemii

Po otrzymaniu wyniku pomiaru glikemii należy w bezpieczny sposób usunąć materiał skażony, czyli:

  1. a) wyjąć zużyty pasek z glukometru i wyrzucić do pojemnika na odpady medyczne lub inny zaadoptowany do tego celu pojemnik;
  2. b) z nakłuwacza należy usunąć zużyty lancet i umieścić w pojemniku na odpady medyczne;
  3. c) zestaw do pomiaru glikemii należy oczyścić z ewentualnych zabrudzeń powstałych podczas wykonywania pomiaru i umieścić w etui;
  4. d) zestaw do pomiaru glikemii umieścić w bezpiecznym miejscu z dala od źródeł ciepła i urządzeń elektronicznych;
  5. e) po dokonaniu pomiaru i zabezpieczeniu zestawu do pomiaru poziomu glukozy należy umyć ręce wodą z mydłem.

Analiza wartości dokonanych pomiarów glikemii

Interpretacja wyników pomiaru glikemii pozwala na wyciąganie wniosków i podejmowanie decyzji w sprawie ewentualnej  modyfikacji leczenia (zawsze w konsultacji z lekarzem). W takiej sytuacji łatwiej jest zaplanować odpowiednią aktywność fizyczną, zmieniać jadłospis i dostosowywać dawkę leków. Główne założenia w leczeniu cukrzycy ustalane są przez lekarza, edukatora ds diabetologii i dietetyka. Drobne modyfikacje w tym również ustalanie dawki insuliny na podstawie spożywanych posiłków (w zależności od ustalonego sposobu leczenia) należą do kompetencji pacjenta. Pomiary glikemii dokonywane są w różnych porach dnia. Zależne jest to od rodzaju cukrzycy, sposobu leczenia oraz samopoczucia pacjenta.

Analiza samokontroli glikemii

NA CZCZO:

  • ocenia wieczorny posiłek pod względem spożytych białek i tłuszczy
  • określa efekty leczenia wieczornego
  • umożliwia sprawdzenie wpływu zaburzeń snu na glikemie
  • ocenia jak ewentualne niedocukrzenia nocne wpływają na glikemie poranne

2 GODZINY PO ŚNIADANIU:

  • ocenia wpływ spożytych węglowodanów podczas śniadania na poziom glikemii
  • umożliwia zaplanowanie aktywności fizycznej

2 GODZINY PO OBIEDZIE:

  • ocenia wpływ spożytych węglowodanów podczas obiadu na poziom glikemii
  • ocenia wpływ spożytych białek i tłuszczy podczas śniadania

PRZED KOLACJĄ:

  • ocenia efekt leczenia porannego i w ciągu dnia
  • ocenia odżywianie i aktywność fizyczną w godzinach popołudniowych

2 GODZINY PO KOLACJI

  • ocenia wpływ spożytych węglowodanów podczas kolacji na poziom glikemii
  • ocenia wpływ spożytych białek i tłuszczy podczas śniadania i obiadu

O GODZINIE 22

  • należy kontrolować jeżeli glikemie na czczo są za wysokie
  • dokonujemy pomiaru, gdy w nocy pojawiają się niedocukrzenia

W NOCY MIĘDZY 3:00 A 4:00:

  • ocenia hiperglikemie i hipoglikemie nocne
  • należy dodatkowo kontrolować, gdy pojawiają się koszmary nocne lub nadmierna potliwość

Ważne!

Na wartości pomiaru glikemii znaczący wpływ ma również przeżywany stres oraz stan zapalny w organizmie chorego na cukrzycę.

Powyższe pomiary glikemii umożliwiają lekarzowi podjęcie decyzji o wprowadzeniu zmian w sposobie leczenia

Najczęstsze czynniki wpływające na poziomy glikemii:

  • odżywianie
  • aktywność fizyczna
  • nawodnienie organizmu
  • sen, odpoczynek
  • stres
  • używki, szczególnie alkohol
  • stan zapalny w organizmie
  • nadmierna masa ciała
  • farmakoterapia
  • odżywianie

[1] Definicja wg Zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2021 roku, rozdział 1, Zaburzenia rozpoznawania zaburzeń tolerancji glukozy, s. 7

[2] Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2021 roku, rozdział 1. Rozpoznawanie zaburzeń tolerancji glukozy, s. 7