Leczenie choroby cukrzycowej powinno podążać za mechanizmami powstawania choroby. W cukrzycy typu 1 na skutek procesu autoagresywnego dochodzi do uszkodzenia komórek beta wysp trzustkowych co prowadzi do bezwzględnego niedoboru insuliny i wiąże się z koniecznością włączenia insulinoterapii od początku choroby. Ponieważ cukrzyca typu 2 jest chorobą zróżnicowaną pod względem wywodu przyczyn, o progresywnym przebiegu, w której główną rolę odgrywa oporność narządów odbierających sygnał insulinowy i z czasem wyczerpanie jej wydzielania, w związku z tym leczenie obejmuje stosowanie leków o bardzo zróżnicowanym działaniu tzw. doustnych leków hipoglikemizujacych, samej insuliny, leków inkretynowych i zmuszających nerki do wydalania nadmiaru cukru z moczem.
Leczenie to na każdym etapie choroby obejmuje modyfikację żywienia i codzienny leczniczy trening mięśniowy. W osiąganiu celów leczniczych zasadniczą rolę odgrywa edukacja i samokontrola, z czego wynika samoleczenie, czyli dostosowywanie do aktualnych i spodziewanych poziomów cukru na podstawie pomiaru z glukometru. Żywienie pacjenta z cukrzycą powinno być zrównoważone i ubogokaloryczne (dużo warzyw, mało tłuszczów nasyconych) i nie powinna odbiegać od podstawowych zaleceń zdrowego żywienia.
Skrobia — węglowodany złożone (mączne, makaron, ryż, pieczywo) powinny zapewnić 50% wartości energetycznej dziennego spożycia mające niski indeks glikemiczny (< 50 IG) i ładunek węglowodanów na posiłek <10. Zawartość błonnika pokarmowego w diecie powinna wynosić około 30–40 g/d. Tłuszcze powinny zapewnić 30% wartości energetycznej posiłków, w tym tłuszcze nasycone powinny stanowić mniej niż 10% wartości energetycznej; u chorych charakteryzujących się stężeniem cholesterolu frakcji LDL ≥ 100 mg/dl (≥ 2,6 mmol/l) powinny być zmniejszone < 7%; tłuszcze jednonienasycone powinny zapewnić 10% wartości energetycznej, natomiast tłuszcze wielonienasycone też około 10% wartości energetycznej diety, w tym kwasy tłuszczowe omega-6: 8% oraz kwasy tłuszczowe omega-3: 2%. Należy drastycznie ograniczać spożycie izomerów trans kwasów tłuszczowych.
Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/d.; lecz u chorych ze stężeniem cholesterolu frakcji LDL ≥ 100 mg/dl (≥ 2,6 mmol/l) ilość cholesterolu należy zmniejszyć do < 200 mg/d. Udział białek w diecie powinien wynosić 15–20% dziennej energii, przy czym stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien wynosić 50/50%. Ograniczamy spożycie białka do 0,8-1,0 g/kg mc w przypadku I-II stadium cukrzycowej choroby nerek i poniżej 0,8 g/kg mc (ok.10 % dobowej podaży kalorii) w stadium bardziej zaawansowanym. Spożywanie alkoholu przez chorych na cukrzycę poważnie utrudnia wyrównanie choroby i może chorego kosztować życie. Dopuszczalna ilość spożywanej soli kuchennej to 5g na dobę, natomiast pacjenci z umiarkowanym nadciśnieniem tętniczym powinni spożywać poniżej 4,5g soli kuchennej na dobę, a osoby z nadciśnieniem tętniczym i nefropatią – poniżej 4000 mg/dobę. Istotnym elementem leczenia cukrzycy wpływającym na zmniejszenie ryzyka powikłań cukrzycy jest zaprzestanie palenia papierosów.
Systematyczny wysiłek fizyczny dostosowany indywidualnie stanowi integralny element leczenia cukrzycy. Podejmowanie wysiłku fizycznego wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia hipoglikemii, która może czasami pojawić się wiele godzin po zaprzestaniu aktywności fizycznej. Chorzy powinni umieć reagować błyskawicznie wyrównawczo na takie objawy i być na taką niespodziewaną okoliczność zawsze przygotowani. W celu uzyskania optymalnego efektu wysiłek fizyczny powinien być regularny, podejmowany co najmniej 5 razy w tygodniu, preferowany jest trening interwałowy, gdzie intensywne okresy aktywności mięśniowej przedzielane są aktywnością umożliwiającą powrót do równowagi fizycznej. Zawsze należy wykonywać trwające 5 minut ćwiczenia wstępne rozciągające i uruchamiające wszystkie stawy, a na zakończenie wyciszające i rozluźniające mięśnie. Najbardziej odpowiednią formą wysiłku w grupie chorych na cukrzycę typu 2 w wieku > 65. rż. i/lub z nadwagą jest energiczny spacer (do zadyszki) 5 razy w tygodniu (150 min tygodniowo). Alternatywą są bieżnia ruchoma, schody, nordic walking, rower (także stacjonarny), stepper, gumy do rozciągania, ćwiczenia w wodzie.
Autor: Zygmunt Trojanowski i Urszula Sobiecka Trojanowska
