Jest przewlekłą, wymagającą długotrwałego leczenia chorobą układu krążenia, w której dochodzi do trwałego podwyższenia ciśnienia w naczyniach tętniczych całego organizmu.
Nadciśnienie tętnicze stwierdza się u ponad 30 % Polaków. Wielu „nadciśnieniowców” nie wie o swojej chorobie lub leczy ją w sposób niewystarczający.
Bardzo często nie odczuwa się podwyższonego ciśnienia tętniczego i na ogół odkrywa się je przypadkowo. Nadciśnienie nie leczone przez lata doprowadza do uszkodzenia serca i naczyń krwionośnych, udaru mózgu i niewydolności serca. U chorych z nadciśnieniem większe jest też ryzyko wystąpienia zawału mięśnia sercowego i niewydolności nerek. Dzięki właściwemu leczeniu można uniknąć powikłań nadciśnienia tętniczego.
W spoczynku ciśnienie tętnicze skurczowe u dorosłego kształtuje się na poziomie poniżej 140 mmHg, ciśnienie rozkurczowe natomiast poniżej 90 mmHg. Jeżeli ciśnienie skurczowe wynosi 140 mmHg lub więcej, zaś rozkurczowe 90 mmHg lub powyżej mówimy o nadciśnieniu. Wystarczy zatem, gdy jedna z tych wartości jest podwyższona.
Skąd biorą się dwie wartości ciśnienia tętniczego?
Górna wartość, nazywana ciśnieniem tętniczym skurczowym, powstaje w momencie, w którym mięsień sercowy kurczy się, aby wpompować krew do naczyń krwionośnych, a dolna nazywana ciśnieniem tętniczym rozkurczowym powstaje gdy serce się rozkurcza. Wobec tego w trakcie każdego uderzenia serca ciśnienie w naczyniach waha się pomiędzy górną i dolną wartością.
Nadciśnienie tętnicze można potwierdzić dopiero wówczas, gdy w trakcie trzech kolejnych wizyt u lekarza pomiary ciśnienia tętniczego wykazują podwyższone wartości. U zdrowego człowieka wartości ciśnienia tętniczego nie są jednak stale jednakowe. W nocy ciśnienie tętnicze jest najczęściej nieco niższe niż w ciągu dnia, natomiast praca fizyczna lub stres psychiczny mogą zwiększyć wartości ciśnienia tętniczego w ciągu kilku minut. U człowieka zdrowego ciśnienie tętnicze zwiększa się jednak tylko na krótki czas, na przykład w trakcie wysiłku fizycznego, po czym bardzo szybko normalizuje się.
Ciśnienia tętniczego nie można „wyczuć” – należy je mierzyć! Nie ma żadnych specyficznych dla nadciśnienia objawów chorobowych. Zdarza się, że pacjenci z nadciśnieniem uskarżają się na bóle w okolicy serca, bóle i zawroty głowy lub duszność. Objawy te mogą jednak wystąpić również przy prawidłowych wartościach ciśnienia tętniczego.
Pomiar ciśnienia tętniczego krwi jest najbardziej rozpowszechnionym, i jednocześnie najistotniejszym dla określenia rokowania chorego, badaniem. Obecnie w praktyce klinicznej stosowane są trzy techniki pomiaru ciśnienia tętniczego krwi:
Badania porównujące wyniki pomiarów tych metod, pomimo różnorodnej metodyki wskazują na występowanie wyższych wartości ciśnienia mierzonego w gabinecie lekarskim, w stosunku do dwóch pozostałych.
Wartości ciśnienia z pomiarów domowych są zbliżone do wartości obserwowanych za pomocą „Holtera” w ciągu dnia.
Przewaga mierzenia ciśnienia tętniczego w warunkach domowych polega na możliwości wykonywania wielu pomiarów o różnych porach dnia, podczas codziennej normalnej aktywności.
Pomiary domowe wykonywane przez pacjenta mogą być istotnym, jeśli nie podstawowym źródłem informacji o skuteczności działania leków, związku pomiędzy objawami (wspomniane już bóle lub zawroty głowy) a wysokością ciśnienia, stosowaniu się do zaleceń lekarskich.
Obecnie na rynku dostępnych jest wiele aparatów, różniących się sposobem, miejscem pomiaru ciśnienia, stopniem zautomatyzowania oraz ceną. Niestety zdecydowana większość z nich nie posiada międzynarodowej walidacji – certyfikatu, świadczącego o jakości aparatu i jego przydatności w praktyce klinicznej – towarzystw nadciśnieniowych British Hypertension Society BHS i Association for the Advancement of Medical Instrumentation AAMI.
Popularne w ostatnim czasie aparaty do pomiaru ciśnienia na nadgarstku czy palcu nie spełniają wspomnianych kryteriów. Badania porównawcze prowadzone z użyciem aparatu nadgarstkowego i tradycyjnego aparatu rtęciowego wykazały dużą rozbieżność w dokładności wyniku. Wyniki uzyskiwane przy użyciu tych aparatów nie mogą więc być stosowane w rozpoznawaniu i terapii nadciśnienia!
TAK! Najlepszymi sposobami są: redukcja nadwagi, zmniejszenie spożycia alkoholu i soli kuchennej oraz zwiększenie aktywności fizycznej.
Zdecydowanie najważniejszym elementem leczenia jest zmniejszenie nadwagi. U ludzi z nadwagą nadciśnienie tętnicze występuje dwa razy częściej, niż u ludzi z normalnym ciężarem ciała. Przez samo zmniejszenie nadwagi wartości ciśnienia tętniczego mogą zostać często tak dalece obniżone, że wdrożenie leczenia lekami nie jest już konieczne. Ponadto po redukcji ciężaru ciała obserwuje się też lepsze działanie leków. Oczywiście najlepszymi metodami zrzucenia zbędnych kilogramów są spożywanie mniejszej ilości kalorii i większa aktywność ruchowa! Kolejna wiadomość ucieszy na pewno wielu Czytelników. Otóż okazuje się, że kawa pita w umiarkowanych ilościach nie jest przeciwwskazana w nadciśnieniu tętniczym. Natomiast bardzo ważne jest ograniczenie spożycia alkoholu, który podnosi ciśnienie. Po zmniejszeniu spożycia alkoholu ciśnienie zmniejsza się, a ponadto odchudzanie staje się łatwiejsze !
Można również spróbować zmniejszyć wartości ciśnienia poprzez ograniczenie spożycia soli kuchennej. Jednak, inaczej niż przy redukcji nadwagi i spożycia alkoholu, czy i na ile zmniejszy się ciśnienie dzięki ograniczeniu spożycia soli, jest sprawą indywidualną i nie da się precyzyjnie przewidzieć. Przy próbie ograniczenia spożycia soli należy pamiętać, że szczególnie dużo soli kuchennej znajduje się w konserwach i daniach gotowych.
Odpowiedź jest prosta-wówczas gdy leczenie niefarmakologiczne (bez leków) nie wystarcza do znormalizowania ciśnienia tętniczego.
Nieleczone nadciśnienie tętnicze jest znacznie groźniejsze niż ewentualne działania niepożądane dobrze sprawdzonych leków. Jeżeli lek wywołuje działania niepożądane, ustępują one po jego odstawieniu.
Niezależnie od rodzaju i liczby przyjmowanych leków przeciw nadciśnieniowych należy zawsze pamiętać o konieczności kontynuowania postępowania niefarmakologicznego – redukcji nadwagi, zmniejszeniu spożycia alkoholu i soli kuchennej oraz zwiększeniu aktywności fizycznej. Jeżeli nadciśnienie tętnicze jest dobrze leczone, można oczywiście uprawiać sport lub wykonywać pracę fizyczną. Szczególnie zalecane są sporty dynamiczne, takie jak jazda na rowerze czy pływanie.
Normalizowanie ciśnienia tętniczego może również wywołać dolegliwości niezależne od konkretnej grupy leków a związane z obniżeniem podwyższonego od dłuższgo czasu ciśnienia. Często trzeba od nowa przyzwyczajać się do prawidłowego ciśnienia!
Jednak warto zachować cierpliwość – nadciśnienie tętnicze powstaje powoli i musi być również powoli obniżane!
Leczenie nadciśnienia może pozwolić zachować pełną sprawność przez wiele lat.
Dr n. med. Radosław Szczęch
