Budowa Anatomiczna i Fizjologia Jelita Grubego
Jelito grube rozpoczyna się od zastawki krętniczo-kątniczej, stanowiącej granicę z jelitem cienkim. Następnie dzieli się na jelito ślepe (kątnicę) wraz z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę oraz odbytnicę z kanałem odbytowym. Jak wskazuje sama nazwa, jelito grube jest szersze od jelita cienkiego – w stanie rozkurczu osiąga średnicę do 8 cm. i jest znacznie krótsze od jelita cienkiego, jego długość waha się od 120 do 150 cm
Jelito ślepe i wyrostek robaczkowy
To odcinek jelita grubego, który jest z jednej strony ślepo zakończony,a drugi jego koniec przechodzi w okrężnicę wstępującą. Właśnie ta „ślepa” część jelita jest razem z wyrostkiem robaczkowym nazywana popularnie „ślepą kiszką”. Sam wyrostek jest to zwężona część jelita ślepego, o długości ok. 8 cm, która najczęściej zwiesza się swobodnie nad brzegiem miednicy mniejszej w dolnej części brzucha, tuż nad prawym podbrzuszem, choć może on umiejscowić się nietypowo, na przykład w stronę jelita cienkiego. Przy zapaleniu wyrostka jego położenie w jamie brzusznej ma istotne znaczenie dla prawidłowego rozpoznania i leczenia, najczęściej operacyjnego. Prawidłowe, operacyjne usunięcie wyrostka robaczkowego nie powoduje żadnych następstw ubocznych, ponieważ jest on narządem „szczątkowym”, bez którego organizm ludzki może normalnie funkcjonować.
Okrężnica
Okrężnica jest następującą po jelicie ślepym , najdłuższą częścią jelita grubego (często z nim utożsamianą). Dzieli się na 4 części: okrężnicę wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą. Część wstępująca biegnie po prawej stronie jamy brzusznej i rozciąga się od jelita ślepego aż do zgięcia prawego okrężnicy (obok wątroby), gdzie przechodzi w okrężnicę poprzeczną. Ta część z kolei, zgodnie ze swoją nazwą, biegnie poprzecznie pod żołądkiem na drugą stronę ciała, gdzie przez zgięcie lewe okrężnicy (śledzionowe) przechodzi w okrężnicę zstępującą, biegnącą już po lewej stronie jamy brzusznej. Zanim okrężnica przejdzie w odbytnicę, zatacza podwójną pętlę o kształcie poziomo ułożonej litery S, zwaną okrężnicą esowatą.
Charakterystyczną cechą budowy anatomicznej okrężnicy są taśmy i wypuklenia oraz fałdy półksiężycowate. Taśmy są to podłużne warstwy błony mięśniowej, które nie rozkładają się równomiernie na całym obwodzie, jak to ma miejsce w jelicie cienkim, ale tworzą skupienia. Ściany okrężnicy są pofałdowane: uwypuklenia na zewnątrz zwane są wypukleniami, a wpuklenia do światła jelita – fałdami półksiężycowatymi. Taśmy układają się równolegle do siebie na całej długości okrężnicy.
Błonę mięśniową (składającą się z warstwy podłużnej oraz warstwy okrężnej) pokrywa od zewnątrz błona surowicza, a od wewnątrz wyścieła błona śluzowa. W odróżnieniu od jelita cienkiego błona śluzowa nie ma fałdów okrężnych i kosmków jelitowych, ponieważ rolą jelita grubego nie jest wchłanianie pokarmów. W błonie śluzowej jelita grubego występuje za to więcej gruczołów jelitowych, które wydzielają dużą ilości śluzu, będącego jednym ze składników kału.
Jest to końcowy odcinek jelita grubego. Dzieli się na część miedniczną (błonę odbytnicy), położoną w miednicy mniejszej, oraz część odbytową (kanał odbytu). Obie części mają razem długość ok. 17 cm. Odbytnica różni się nieco od pozostałych części jelita grubego. Nie ma charakterystycznych dla okrężnicy taśm czy fałdów półksiężycowatych. Zamiast tego na błonie śluzowej możemy znaleźć niespotykane gdzie indziej fałdy poprzeczne i słupy odbytu. Ważnym elementem budowy ściany odbytnicy jest zwieracz wewnętrzny odbytu, który razem z położonym niżej zwieraczem zewnętrznym pełni ważną rolę w procesie oddawania stolca (defekacji).
Funkcje fizjologiczne i metody badania jelita grubego
Podstawową funkcją jelita grubego jest tworzenie i wydalanie kału. Bezużyteczne resztki pokarmowe (wszystkie cenne składniki zostają wchłonięte w jelicie cienkim) ulegają zagęszczaniu i przetworzeniu przez znajdujące się tam bakterie.
Jeśli podejrzewamy chorobę jelita grubego to wówczas nasze możliwości diagnostyczne są o wiele większe niż w przypadku jelita cienkiego. Nowoczesne metody diagnostyczne, jakimi są badania endoskopowe pozwalają na bezpośrednie stwierdzenie zmian patologicznych za pomocą specjalnego instrumentu wprowadzonego przez odbyt do światła jelita. Wykonujący to badanie lekarz może naocznie stwierdzić, jak wygląda i zachowuje się nasze jelito grube. W zależności od miejsca i zasięgu badania wyróżniamy, rektosigmoidoskopię, która pozwala na zbadanie odbytnicy i końcowej części okrężnicy esowatej poprzez instrumentalne wziernikowanie, lub kolonoskopię umożliwiającą oglądanie całego jelita grubego za pomocą przyrządów optycznych wyposażonych w źródło światła. Pierwsze z tych badań jest mniej obciążające, może być wykonane w warunkach ambulatoryjnych. Kolonoskopia wymaga specjalistycznych umiejętności i dużego doświadczenia badającego, a także jest bardziej obciążająca dla pacjenta. Tradycyjnym badaniem przeprowadzanym w warunkach ambulatoryjnych jest badanie rentgenowskie, polegające na wprowadzeniu do światła jelita kontrastu i wykonaniu zdjęć. Jest to cenna metoda uzupełniająca badania endoskopowe. Warto również wspomnieć o stanowczo zbyt rzadko wykonywanym w naszym kraju prostym badaniu per rectum, czyli wyczuwaniu zmian patologicznych za pomocą palca wprowadzonego do kanału odbytnicy. Znaczenie diagnostyczne mają również badania laboratoryjne krwi i kału, w tym badanie na obecność w kale krwi utajonej .
Choroby Jelita Grubego
W przeciwieństwie do jelita cienkiego choroby dotyczące tego odcinka przewodu pokarmowego są dosyć częste, bywają uciążliwe, a nawet niebezpieczne dla życia. Najczęstszymi chorobami jelita grubego są: żylaki odbytu (tzw. hemoroidy), uchyłki okrężnicy (szczególnie esowatej), zapalenie wyrostka robaczkowego, niedrożność, polipy, nowotwory złośliwe (rak). Częstym schorzeniem jest również zespół jelita drażliwego objawiający się zespołem zaburzeń czynności fizjologicznych jelita grubego.
Polipy
Polipy są nieprawidłowym, zazwyczaj niezłośliwym rozrostem ściany jelita grubego. Mogą osiągać rozmiary od kilku milimetrów do nawet kilku centymetrów. Lekarz wykonujący badanie nie jest w stanie ocenić złośliwości polipów jedynie na podstawie ich wyglądu zewnętrznego. Dlatego zawsze należy znaleziony polip usunąć i oddać do dalszego badania histopatologicznego. Rak jelita grubego w większości przypadków rozwija się z polipa – dlatego usuwanie polipów jelita grubego jest ważnym elementem zapobiegania rozwoju tej choroby.
W krajach rozwiniętych rak jelita grubego jest drugim (po raku płuc) nowotworem złośliwym u mężczyzn, a trzecim u kobiet pod względem częstości występowania. Podobnie jak w przypadku raka żołądka, objawy mogą być przez długi czas niewidoczne lub może nie być ich wcale. Później pojawia się krwawienie z odbytu, zaparcia na przemian z biegunkami, chudnięcie, stany podgorączkowe, niedokrwistość. Początkowo ból może nie występować. Rozwojowi tej choroby sprzyja uboga dieta, charakterystyczna dla rozwiniętych krajów kultury zachodniej. Poza tym rak jelita grubego występuje częściej w niektórych chorobach, np. polipowatości tego narządu czy długoletnim wrzodziejącym zapaleniu okrężnicy. Choroba rozpoznawana jest najczęściej dopiero wtedy, kiedy na operację, przynoszącą wyleczenie, jest za późno. Z racji tych faktów, ważne są badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego, przeprowadzane co roku powyżej 40. roku życia i polegające na badaniu kału na krew utajoną. Idealnym uzupełnieniem tych badań byłaby kolonoskopia (co 3 lata).
Statystyki:
Zachorowalność na raka jelita grubego systematycznie wzrasta. Dotyczy to kobiet jak i mężczyzn.
Dane epidemiologiczne za rok 1996 podają:
– 5422 nowe zachorowania u mężczyzn (2732 – okrężnica, 2690 – odbytnica)
– 3761 u kobiet (2033 – odbytnica, 1728 – okrężnica).
Ciągle utrzymuje się tendencja wzrostowa zachorowań, około 3,5% rocznie u mężczyzn i około 2,5% u kobiet.
Zachorowalność jest ściśle związana z wiekiem i rośnie wraz z nim. Dotyczy głównie mężczyzn powyżej 35 i kobiet powyżej 45 roku życia.
Uleczalność tej choroby zależy przede wszystkim od wczesnej diagnozy i szybko rozpoczętego leczenia.
Czynniki wpływające na wystąpienie nowotworu:
– bardziej narażone są osoby, u których nowotwory występują rodzinnie;
– nieprawidłowa, prowadząca do zaparć dieta, bogata w tłuszcze i mięso a uboga w owoce i warzywa.
Objawy:
Choroba rozwija się skrycie. Objawia się dopiero w zaawansowanym stadium, gdy pojawiają się dolegliwości związane z niedożywieniem i niedokrwistością.
Objawy kliniczne raka jelita grubego zależą od umiejscowienia i stopnia zaawansowania nowotworu. Guzy umiejscowione w dolnej części mogą powodować uczucie niepełnego wypróżnienia, nietrzymania stolca i gazów, ból przy wypróżnianiu.
Do innych objawów mogą należeć:
– krwawienie utajone lub jawne,
– stolce śluzowe,
– wyczuwalny badaniem per rectum guz,
– bóle w dole brzucha,
– niezamierzone chudnięcie,
– wzdęcia brzucha,
– brak łaknienia,
– niedrożność,
– zmiana rytmu wypróżnień,
– naprzemienne biegunki i zaparcia,
– powiększenie wątroby,
– wyczuwalny przez powłoki guz.
Na szczęście częstą przyczyną występowania krwi w stolcu są żylaki odbytu, a biegunek i zaparć zaburzenia czynności jelit, na przykład tzw. zespół jelita drażliwego.
Pamiętajmy!
– Ostateczne rozpoznanie może postawić jedynie lekarz, po wykonaniu odpowiednich badań;
– nie należy lekceważyć tego typów problemów, zawsze wymagają one ustalenia przyczyny i odpowiedniego leczenia.
