Światowy Dzień Cukrzycy. Skąd takie święto?
Skąd takie święto?
Światowy Dzień Cukrzycy obchodzony jest jako upamiętnienie niesamowitego odkrycia dokonanego przez Fredericka Bantinga. Przy wsparciu niewielkiej grupy naukowców wynalazł on insulinę, na zawsze odmieniając los osób chorych na cukrzycę. .
Dlaczego insulina jest tak ważna?
Insulina odgrywa kluczową rolę w metabolizmie glukozy. To hormon, dzięki któremu glukoza ze spożywanych pokarmów przenika do komórek, dając im energię. Pobudza on syntezę białka, przemianę nadmiaru węglowodanów w tłuszcze oraz umożliwia magazynowanie cukrów prostych w wątrobie.
Po spożyciu dużej ilości węglowodanów stężenie glukozy we krwi gwałtownie wzrasta. Insulina jest wówczas niezbędna do transportu glukozy do poszczególnych tkanek w organizmie człowieka. Jej wzrost przyspiesza ten proces, a w efekcie następuje obniżenie poziomu glukozy.
U chorych na cukrzycę wydzielanie insuliny jest zaburzone, w związku z czym niejednokrotnie konieczne staje się jej przyjmowanie.
Jaki jest związek cukrzycy z cukrem?
Już w XII wieku pojawiały się publikacje, w których uczeni wyrażali zdziwienie nad słodkim zapachem moczu u osób chorych na cukrzycę. Rozprawiano o tym nadal w XVII w. W swojej pracy angielski lekarz Thomas Willis opisywał go jako słodki niczym miód.
W 1797 r chirurg John Rollo w publikacji “Notes of a Diabetic Case” przekonywał, że zawartość cukru we krwi uzależniona jest od spożywanych posiłków. Z jego obserwacji wynikało, że produkty roślinne w diecie podnosiły jego poziom, zwierzęce natomiast go obniżały. Zaczął on więc leczyć pacjentów chorych na cukrzycę rekomendując im dietę niskowęglowodanową, która często doprowadzała do skrajnego wycieńczenia organizmu. Przełomem okazało się dopiero odkrycie insuliny.
Jak doszło do odkrycia insuliny?
Frederick Banting, 29-letni ortopeda, zaczął interesować się cukrzycą w 1920 r. po przeczytaniu artykułu Oscara Minkowskiego. W publikacji opisywał on jak wywołał cukrzycę u psów usuwając im trzustkę. Istniały już wówczas artykuły, z których wynikało, że cukrzycę powoduje niedobór któregoś z hormonów. Nikt jednak nie potrafił go określić. Niemiecki uczony twierdził, że chodzi właśnie o insulinę.
Po lekturze Banting wpadł na pomysł jak do celów medycznych wyizolować insulinę z psich trzustek. Jeszcze w 1920 r. wraz ze studentem czwartego roku medycyny, Charlesem Bestem i doświadczonym biochemikiem, Jamesem Collipem, rozpoczęli swoje badania.
Początkowo przeprowadzali je na psach. Doświadczenie było wyjątkowo okrutne. Polegało na wycięciu trzustki u połowy psów uczestniczących w eksperymencie w celu wywołania u nich cukrzycy. Trzustki drugiej połowy miały posłużyć do uzyskania z nich insuliny, aby uratować pierwszą grupę.
Po wielu nieudanych próbach udało się w końcu obniżyć poziom cukru u jednego z psów.
Nie było to jednak wystarczające, aby można było wstrzyknąć insulinę człowiekowi.
Trzeci z grupy badaczy, biochemik James Collip, określił optymalne stężenie alkoholu, dzięki któremu udało się z niej pozbyć większości zanieczyszczeń białkowych. Wyeliminowano w ten sposób powikłania występujące wcześniej u psów biorących udział w eksperymencie.
Wkrótce rozpoczęto badania medyczne na ludziach. Szybko okazały się one sukcesem, a Frederick Banting został uhonorowany za swoje odkrycie Nagrodą Nobla w 1922r, czyli zaledwie rok po rozpoczęciu badań. Nagrodę otrzymał także John Macleod, kierownik zakładu fizjologii uniwersytetu w Toronto, który przydzielił Bantingowi pracownię do badań. Pominięty natomiast został jego asystent, którego wkład w odkrycie był dużo większy. Banting uznał to za ogromną niesprawiedliwość i postanowił podzielić się swoją nagrodą z Charlsem Bestem.
Skąd wzięła się nazwa „insulina”?
Za wytwarzanie insuliny w trzustce odpowiedzialne są komórki beta, wchodzące w skład “Wysp Langerhansa”. Po łacinie „wyspa” to „insula” i stąd właśnie insulina wzięła swoją nazwę.
Jak współcześnie produkuje się insulinę?
Obecnie insulina nie jest pozyskiwana ze zwierzęcych trzustek. Tworzona jest metodą inżynierii genetycznej. Do jej produkcji wykorzystuje się pałeczki okrężnicy, którym wszczepia się gen ludzkiej insuliny. Następnie syntetyzowana jest ona przez hodowle bakteryjne, które po oczyszczeniu zostają wykorzystane do produkcji leków. Tak powstała insulina została zatwierdzona do stosowania u ludzi w 1982 r.
Dlaczego świętujemy 14 listopada?
Data ta została ustanowiona przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną w 1991 r. ku czci wynalazcy, ponieważ 14 listopada to rocznica urodzin Frederica Bantinga, dzięki któremu cukrzyca z choroby śmiertelnej stała się chorobą przewlekłą. Insulina pozwala ją kontrolować, poprawiając komfort życia pacjentów.
Pomiar glukozy we krwi – jak się przygotować?
Trudno przecenić rolę samokontroli w leczeniu cukrzycy. Można bez przesady powiedzieć, że bez samokontroli nie ma możliwości prawidłowego leczenia cukrzycy. Dzięki samodzielnie przeprowadzanym pomiarom pacjent dobiera odpowiednią dawkę insuliny, a lekarz ma możliwość korygowania leczenia doustnego. Samodzielne badanie poziomu glukozy umożliwia rozpoznanie hipoglikemii, hiperglikemii i wahań poziomu glukozy. Prawidłowa i regularna samokontrola powoduje również dużo lepsze zrozumienie własnego organizmu i choroby. Wpływa więc na polepszenie współpracy między chorym, lekarzem prowadzącym i pielęgniarką edukacyjną. Wysoka świadomość to też bardziej partnerskie relacje lekarz-pacjent i większa motywacja w realizowaniu zaleceń.
Żeby jednak mieć pewność uzyskania dokładnego wyniku, warto pamiętać o podstawowych zasadach przygotowania się do pomiaru. Tylko ich przestrzeganie zapewni, że wynik pomiaru glikemii będzie odzwierciedlał prawdziwe stężenie glukozy we krwi.
Co należy przygotować przed pomiarem ?
– glukometr
– fiolkę z jednorazowymi paskami testowymi
– nakłuwacz
– jednorazowy sterylny lancet
Umycie rąk
Przed wykonaniem pomiaru należy umyć ręce ciepłą wodą z mydłem i następnie dokładnie je osuszyć. Nie powinno się używać spirytusu do dezynfekcji miejsca nakłucia – dostanie się nawet drobnej ilości alkoholu do próbki krwi może istotnie zaburzyć pomiar.
Przygotowanie nakłuwacza.
W nakłuwaczu umieszczamy sterylny lancet zgodnie z instrukcją użycia. To ważne, żeby pamiętać o regularnej zmianie lancetu. Używanie wielokrotnie tego samego lancetu zwiększa ryzyko zakażenia podczas nakłucia. Lancet również tępi się podczas używania. Kolejne nakłucia mogą stawać się coraz bardziej bolesne, a uzyskanie próbki krwi coraz trudniejsze.
Przygotowanie glukometru i paska.
Kiedy nakłuwacz jest gotowy, umieszczamy pasek testowy w glukometrze. Bardzo ważne jest, aby pamiętać o dokładnym zamknięciu fiolki zaraz po wyjęciu paska. Obecne w powietrzu wilgoć i tlen bardzo źle wpływają na paski. Jeżeli fiolka nie zostanie prawidłowo zamknięta, to przechowywane w niej paski ulegną uszkodzeniu i nie będą nadawały się do użycia. Nigdy nie powinno się również przechowywać paska testowego poza oryginalną fiolką. Wielu producentów umieszcza wewnątrz pojemnika specjalną substancję pochłaniająca wilgoć. Zapewnia to paskom dodatkowe zabezpieczenie.
Nakłucie palca
Nakłuwamy bok opuszki palca. Głębokość nakłucia powinna być dobrana tak, aby krew wypłynęła samoczynnie. Krwi nie wolno wyciskać. Miejsce nakłucia trzeba zmieniać przy każdym pomiarze, a kolejny pomiar zawsze wykonywać z nowej kropli krwi (proces krzepnięcia może zafałszować wynik pomiaru poziomu glukozy).
Problem odleżyn w Polsce
Problem odleżyn w Polsce dotyczy rocznie ok. 270 tyś. chorych obłożnie. Zapadalność szacuje się na 10% wśród pacjentów oddziałów szpitalnych i 15% wśród pensjonariuszy zakładów opiekuńczo-leczniczych. Oprócz czynników związanych z ogólnym stanem chorego (niedożywienie, otyłość, odwodnienie, unieruchomienie, upośledzone odczuwanie bodźców zewnętrznych), dominującą rolę mają czynniki niezależne od chorego (niski stopień motywacji personelu, brak środków opatrunkowych i higienicznych, niedobory kadrowe, zła pielęgnacja i niski poziom wiedzy fachowej).
Odleżyny - ocena ryzyka ich wystąpienia
- Czas wystąpienia odleżyn od 2 do kilkunastu godzin. Ocena ryzyka odleżyn pozwala na wychwycenie pacjenta zagrożonego ich powstaniem. Skala Norton uznawana jest za bardzo prostą, ale w przypadku szpitala wielospecjalistycznego wymaga przypomnienia, jak należy standardowo oceniać stan fizykalny pacjenta:
- Należy codziennie sprawdzać skórę w miejscu najbardziej narażonym na ucisk u każdego chorego indywidualnie według pozycji jaką zajmuje.
- Wstępna ocena powinna być przeprowadzona przy przyjęciu pacjenta do szpitala lub do opieki długoterminowej w ramach POZ, czy hospicyjnej.
- Systematyczne wykonywanie oceny ryzyka powinno być powtarzane regularnie, z częstotliwością wymaganą przez stan jego zdrowia. Ocenę należy powtórzyć w przypadku jakiejkolwiek zmiany w stanie pacjenta.
- Dokumentowanie oceny ryzyka jest niezbędne, aby zapewnić wymianę informacji w interdyscyplinarnym zespole, wykazać prawidłowość planu opieki oraz stworzyć punkt odniesienia pozwalający to monitorować.
- Jeśli to możliwe, unikajmy układania pacjenta na częściach ciała zaczerwienionych po poprzednim ucisku, gdyż tkanka nie zregenerowała się i musi odpocząć, zanim ponownie zostanie obciążona.
- Do pielęgnacji używajmy mydeł o kwaśnym pH, zbliżonym do pH skóry i wody o temperaturze 37ºC. Osuszajmy skórę ruchem dotykowym. Po wykonanej toalecie ciało oklepujmy suchą dłonią.
- Do nawilżania suchej skóry stosuje się środki zmiękczające skórę, aby zmniejszyć ryzyko jej uszkodzenia (np. z zawartością mocznika). Sucha skóra jest czynnikiem ryzyka przyczyniającym się do powstawania odleżyn.
- Należy wykluczyć masaż zaczerwienionych okolic, jako formę profilaktyki odleżyn. Masaż jest przeciwwskazany w przypadku ostrego stanu zapalnego, gdy naczynia krwionośne mogą być uszkodzone, lub w przypadku delikatnej skóry.
- Nie wolno energicznie pocierać skóry zagrożonej odleżynami. Tarcie skóry jest nie tylko bolesne, ale może także spowodować lekkie uszkodzenie tkanki lub wywołać stan zapalny, szczególnie u słabych starszych osób.
- Używajmy bielizny bawełnianej lub z włókien naturalnych, dopasowanej do sylwetki pacjenta oraz bawełnianej pościeli. Prześcieradło musi być zawsze dobrze napięte (prześcieradła na gumkę).
- W przypadku osób, które nie kontrolują oddawania moczu i/lub stolca konieczne jest stosowanie jednorazowych pieluch i pieluchomajtek, których rozmiar i rodzaj jest dobrany do ciała i potrzeb pacjenta. Jeśli u osoby z nietrzymaniem stolca wystąpi biegunka, zalecane jest stosowanie zamkniętych systemów do zbiórki stolca.
- Zmianę pozycji ciała należy stosować u wszystkich pacjentów ze stwierdzonym ryzykiem powstania odleżyn. Silny krótkotrwały ucisk i słaby długotrwały ucisk w miejscach nad występami kostnymi są tak samo szkodliwe.
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia odleżyn, należy:
- Ograniczyć czas i siłę nacisku działającego na te obszary. Należy częściej zmieniać pozycję pacjenta leżącego na materacu, który nie rozkłada nacisku ciała, niż pacjenta ułożonego na specjalistycznym, zmiennociśnieniowym materacu. Pozycję pacjenta zmieniajmy w taki sposób, aby zmniejszyć nacisk lub zapewnić jego rozkład. Zmiany pozycji należy dokonywać stosując odchyloną o 30 stopni boczną pozycję leżącą (przemiennie prawy bok, plecy, lewy bok) lub pozycję na brzuchu, jeśli pacjent ją toleruje i pozwala na to stan jego zdrowia.
- Unikajmy narażania skóry na ucisk lub siły rozdzierające. Podczas przenoszenia pacjenta posługiwać należy się odpowiednimi urządzeniami, które zmniejszają tarcie lub siły rozdzierające (podnośniki, łatwoślizgi). Zmieniając pozycję pacjenta należy go unieść, a nie ciągnąć. Nie należy układać pacjenta bezpośrednio na akcesoriach medycznych, takich jak rurki, czy systemy do sączkowania. Jeśli pacjent musi usiąść na łóżku, należy unikać podnoszenia wezgłowia łóżka i pozycji zgarbionej, przy której nacisk i siła rozdzierająca działają na kość krzyżową i kość ogonową.
Odleżyny a materac - dobór jest niezwykle ważny
Jeśli niemożliwa jest odpowiednio częsta ręczna zmiana pozycji, konieczne jest stosowanie materacy przeciwodleżynowych. Mogą to być materace pneumatyczne zmiennociśnieniowe lub piankowe o zwiększonej specyfikacji. To samo dotyczy poduszek stosowanych u pacjentów spędzających dużo czasu w pozycji siedzącej. W przypadku pacjentów w opiece domowej wybór materaca musi odpowiadać warunkom domowym. Wymaga uwzględnienia wagi łóżka i konstrukcji domu, szerokości drzwi, dostępności ciągłego zasilania prądem elektrycznym i możliwości odprowadzania ciepła z silnika. W przypadku materacy pneumatycznych o zmiennym ciśnieniu, istotna jest wielkość komór. Materacy z małymi komorami powietrznymi (o średnicy <10 cm) nie można na tyle napełnić, aby uzyskać odciążenie pacjenta nad pustymi komorami. Obecnie projektowane materace są wyposażane w czujniki wewnętrzne, które mogą rozwiązać ten problem.
Masz uwagi?
zgłoś incydent medyczny