Cukrzyca – czym jest, jakie są jej oznaki i jak ją rozpoznać?
Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (wysokimi stężeniami glukozy we krwi) wynikającą z nieprawidłowego wydzielania i/lub działania insuliny.
Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza naczyń krwionośnych, serca, oczu, nerek, nerwów. [1]
Insulina jest to hormon wydzielany przez trzustkę, który jest odpowiedzialny za utrzymanie normoglikemii (prawidłowego stężenia glukozy w organizmie).
Glukoza zewnątrzpochodna (pochodząca z pożywienia) i wewnątrzpochodna (wytwarzana w wątrobie i nerkach) jest w stanie odżywić każdą komórkę naszego organizmu, ale wyłącznie przy udziale insuliny. W sytuacji, kiedy insuliny brakuje albo działa nieprawidłowo, powstaje zjawisko niedożywienia organizmu pomimo nadmiaru glukozy we krwi. Długotrwała hiperglikemia doprowadza do uszkodzenia wewnętrznych narządów organizmu człowieka.
Rozpoznawanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej wg Zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2021 r.[2]
| Stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej oznaczonej w laboratorium | Wartość HbA1c oznaczona w laboratorium metodą certyfikowaną w NGSP | ||
| Glikemia przygodna – oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatnio spożytego posiłku | Glikemia na czczo – oznaczona w próbce krwi pobranej 8-14 godzin od ostatniego posiłku | Glikemia w 120 min. doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) według WHO | |
| ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) -> cukrzyca*(gdy występują objawy hiperglikemii, jak wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie | 70-99 mg/dl (3,9-55 mmol/l) -> prawidłowa glikemia na czczo (NFG) | < 140-199 mg/dl (7,8-11,1 mmol/l) -> nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT) | |
| 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l) -> nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG) | ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) -> cukrzyca* | ≥ 6,5% (48 mmol/l) -> cukrzyca* | |
*Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie nieprawidłowości w sposób opisany w tekście. Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie jednej z nieprawidłowości, z wyjątkiem glikemii na czczo, gdy wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń; przy oznaczaniu glikemii należy uwzględnić ewentualny wpływ czynników niezwiązanych z wykonywaniem badania (pora ostatnio spożytego posiłku, wysiłek fizyczny, pora dnia).
Doustny test tolerancji glukozy powinien być przeprowadzony w laboratorium, w godzinach porannych bez wcześniejszego ograniczania spożycia węglowodanów, po przespanej nocy i bez wcześniejszego dużego wysiłku fizycznego.
Samokontrola i samoopieka to ogół decyzji i czynności, które osoba chorująca na cukrzycę podejmuje każdego dnia, by kontrolować stan swojego zdrowia, skuteczność leczenia, a tym samym mieć wpływ na przebieg i rokowanie choroby.
Prawidłowo prowadzona samokontrola pozwala na zrozumienie jak odżywianie, aktywność fizyczna, farmakoterapia, stres, dodatkowe choroby i inne sytuacje wpływają na poziom glikemii. Regularna kontrola zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycy oraz poprawia kontakt pacjenta z lekarzem prowadzącym i edukatorem ds. diabetologii/ pielęgniarką.
Monitorowanie glikemii – samodzielne monitorowanie glikemii przy użyciu osobistego glukometru zgodnie ze wskazaniami
Pomiary antropometryczne – systematyczne pomiary antropometryczne (masy ciała, obwodu brzucha, bioder)
Pomiary RR – regularne dokonywanie pomiaru ciśnienia tętniczego krwi
Pielęgnacja stóp– prawidłowa pielęgnacja i oględziny stóp
Farmakoterapia– regularne przyjmowanie leków doustnych i/lub insuliny
Odżywianie – odżywianie oparte na zasadach zdrowego żywienia
Prawidłowe nawodnienie – systematyczne i prawidłowe nawodnienie organizmu
Aktywność fizyczna – aktywność fizyczna dostosowana do indywidualnych możliwości i potrzeb
Dzienniczek samokontroli – prowadzony w wersji papierowej lub elektronicznej (z wykorzystaniem aplikacji mobilnych, np. Istel Health)
Samodzielna interpretacja wyników pomiarów glikemii – umożliwia podejmowanie decyzji o modyfikacji leczenia
Dlaczego poziom cukru we krwi należy badać w domu? Czy nie wystarczy przychodzenie raz dziennie do gabinetu pielęgniarki w celu dokonania pomiaru?
Poziom glikemii zmienia się w każdej chwili życia człowieka. Czasami poziomy cukru są wysokie, a czasami za niskie. Nie można wcześniej ustalić, kiedy to nastąpi. Nie można z góry założyć, że dzisiaj nie pojawią się niedocukrzenia, na które należy reagować natychmiast. Ponadto częsta kontrola glikemii umożliwia świadome ustalanie posiłków i aktywności fizycznej. Diabetycy, którzy samodzielnie ustalają dawkę insuliny podawaną przed spożyciem posiłku, wykonują to również na podstawie wyniku pomiaru glikemii.
Pamiętaj, aby nie pożyczać swojego zestawu do pomiaru glikemii nawet członkom rodziny. Służy on do osobistego użycia, ponieważ praca na nim związana jest z bezpośrednim kontaktem z krwią. To naraża na przenoszenie różnych chorób.
Glukometr powinien być dopasowany do potrzeb pacjenta. Jeżeli np. osoba chorująca na cukrzycę ma osłabiony wzrok, to ekran glukometru i litery na nim muszą być na tyle duże, aby były wyraźnie widoczne. Należy sprawdzić jak urządzenie układa się w dłoni i czy przyciski nie są zbyt małe. Dodatkowe funkcje w glukometrze powinny być pomocne i mają za zadanie ułatwić obsługę. Czasami wielkość glukometru stanowi podstawową zaletę. Zawsze glukometr należy dobierać indywidualnie.
Nie należy dokonywać nakłucia samą igłą, bez wykorzystania nakłuwacza. Nie jest to bezpieczne, istnieje ponadto ryzyko zbyt głębokiego nakłucia. Nakłuwacz umożliwia ustawienie głębokości nakłucia oraz zmniejsza ryzyko zanieczyszczenia ostrza. Dodatkowo, uzyskanie kropli krwi do pomiaru glikemii jest bardziej komfortowe.
Należy również pamiętać o regularnej wymianie lancetu, który służy do jednorazowego użycia. Ostrza są bardzo cienkie i ostre po to, aby nakłucie było jak najmniej bolesne. Jednak po kilkukrotnym użyciu dochodzi do ich uszkodzenia i tracą w/w cechy. Wówczas proces ten naraża na odczuwanie nasilonych dolegliwości bólowych. Po nakłuciu lancet jest już zanieczyszczony, stanowi materiał skażony i kolejne jego użycie może spowodować stan zapalny.
Aby prawidłowo dokonać pomiaru glikemii należy skompletować niezbędny zestaw, który jest opisany powyżej oraz zapewnić sobie odpowiednie warunki pamiętając, że zostanie przerwana tkanka (co powoduje ryzyko zakażenia). Nie należy narażać innych osób na ewentualne ryzyko zakłucia się używanym lancetem i kontakt z krwią. Pomiary glikemii powinny być wykonywane w odpowiednim czasie w stosunku do spożywania posiłków, zgodnie z zaleceniami lekarza lub edukatora ds. diabetologii i w zależności od typu cukrzycy i sposobu leczenia.
Przed dokonaniem pierwszego pomiaru należy w glukometrze ustawić datę, zgodnie z informacją umieszczoną w instrukcji obsługi.
Należy pamiętać, że przed pomiarem glikemii miejsca nakłucia nie należy dezynfekować. Nawet jeśli uważamy, że ręce są czyste, należy je zawsze umyć pod bieżącą, ciepłą wodą, używając do tego mydła. Podczas mycia opuszki palców należy masować, aby usprawnić przepływ krwi, co umożliwi uzyskanie prawidłowej kropli. Następnie dłonie powinny być dokładnie osuszone. Kropla krwi nie powinna spływać z wodą, ani być przez nią rozcieńczana.
Do nakłuwacza należy włożyć jednorazowy lancet, ustawić głębokość nakłucia i przygotować urządzenie w pozycji gotowej do nakłucia (naciągnięcie przycisku napinającego).
Do portu paska testowego znajdującego się na glukometrze należy włożyć pasek testowy zgodnie z informacją zawartą w instrukcji obsługi glukometru. W taki sposób uruchamia się glukometr. Na ekranie urządzenia pojawi się informacja o gotowości glukometru do użycia. Po wyjęciu paska testowego z opakowania zbiorczego należy go szczelnie zamknąć. Niektóre typy glukometrów wymagają wcześniejszego włączenia odpowiedniego przycisku.
Po dokonaniu wyboru palca, który zostanie nakłuty, należy go wymasować ruchem od nasady do opuszki palca, aby zapewnić uzyskanie odpowiedniej kropli krwi. Nie należy nakłuwać kciuka i palca wskazującego (ze względu na to, że używamy ich do chwytania). Dociskając nakłuwacz do bocznej części opuszki palca należy nakłuć palec.
Po odpowiednim przygotowaniu opuszki i nakłuciu, powinna samoczynnie pojawić się okrągła kropla krwi (dopuszczalne jest jedno naciśnięcie palca w celu uzyskania kropli krwi). Jeżeli kropla krwi jest za mała lub się rozmazuje, należy przetrzeć miejsce nakłucia suchym gazikiem i uzyskać następną kroplę krwi nakłuwając nowe miejsce.
Nakłuty palec powinien pozostać nieruchomy. Drugą dłonią należy przenieść glukometr, w którym umieszczony jest pasek. Zbliż krawędź paska do kropli krwi. Pozwól, aby została pobrana odpowiednia ilość krwi, która napełni okno kontrolne w całości (krew zostanie zassana automatycznie po przyłożeniu paska testowego do kropli krwi).
Całkowite wypełnienie okna kontrolnego paska testowego uruchomi odliczanie glukometru. W tej sytuacji należy odsunąć pasek od kropli krwi. Po chwili na ekranie glukometru wyświetli się wynik pomiaru poziomu glukozy twe krwi, który zostanie zapisany w pamięci urządzenia.
Uzyskaną wartość należy odnotować w elektronicznym lub papierowym dzienniczku samokontroli
Po otrzymaniu wyniku pomiaru glikemii należy w bezpieczny sposób usunąć materiał skażony, czyli:
Interpretacja wyników pomiaru glikemii pozwala na wyciąganie wniosków i podejmowanie decyzji w sprawie ewentualnej modyfikacji leczenia (zawsze w konsultacji z lekarzem). W takiej sytuacji łatwiej jest zaplanować odpowiednią aktywność fizyczną, zmieniać jadłospis i dostosowywać dawkę leków. Główne założenia w leczeniu cukrzycy ustalane są przez lekarza, edukatora ds diabetologii i dietetyka. Drobne modyfikacje w tym również ustalanie dawki insuliny na podstawie spożywanych posiłków (w zależności od ustalonego sposobu leczenia) należą do kompetencji pacjenta. Pomiary glikemii dokonywane są w różnych porach dnia. Zależne jest to od rodzaju cukrzycy, sposobu leczenia oraz samopoczucia pacjenta.
NA CZCZO:
2 GODZINY PO ŚNIADANIU:
2 GODZINY PO OBIEDZIE:
PRZED KOLACJĄ:
2 GODZINY PO KOLACJI
O GODZINIE 22
W NOCY MIĘDZY 3:00 A 4:00:
Na wartości pomiaru glikemii znaczący wpływ ma również przeżywany stres oraz stan zapalny w organizmie chorego na cukrzycę.
Powyższe pomiary glikemii umożliwiają lekarzowi podjęcie decyzji o wprowadzeniu zmian w sposobie leczenia
[1] Definicja wg Zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2021 roku, rozdział 1, Zaburzenia rozpoznawania zaburzeń tolerancji glukozy, s. 7
[2] Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2021 roku, rozdział 1. Rozpoznawanie zaburzeń tolerancji glukozy, s. 7
